Omdat Almere tijdens de oorlog nog niet bestond, interviewen leerlingen van de openbare basisschool Polygoon ouderen die dit elders in het land hebben meegemaakt. Juwayriayh, Kim, Ilayda, Iman en Zarah spreken met mevrouw Anni Verkaaik Roos in het ouderenbuurtcentrum tegenover school. Ze vinden mevrouw Verkaaik voor iemand die de oorlog heeft meegemaakt er helemaal niet oud uitzien. Toch was ze al negen toen die begon.

Had u veel last van bombardementen?
‘Wij hebben in het centrum van Amsterdam veel last gehad van bombardementen. Die waren heel erg. Aan het begin van de oorlog viel er een bom op de Blauwburgwal. Mijn oma was daar ook bij. Toen de bom viel, rinkelden alle kopjes op het dienblad en alles viel stuk. We waren heel angstig. Mijn oudere zus heeft ook beschietingen op het Damrak meegemaakt.’

Moest u onderduiken?
‘Nee, wij niet. Mijn latere man, die inmiddels is overleden, wel. En zijn ouders werden gevangen genomen, omdat ze hem niet wilden verraden. Als kind realiseer je je dat allemaal niet zo. Gelukkig hadden wij geen broers die moesten onderduiken. Mijn vader was al overleden.’

Had u honger tijdens de oorlog?
‘We hebben wel veel honger gehad. We hebben nooit eten bij de gaarkeuken gehaald. Daar was mijn moeder te trots voor. Tijdens de oorlog kon je niets kopen. Je kreeg bonnen voor het aantal personen waaruit je gezin bestond. Mijn zussen werkten wel, waardoor zij ook nog wat kregen, maar je moest met alles heel zuinig doen. Er was ontzettend veel zwarte handel, waar mijn moeder tegen was. Kinderen kwamen aan de deur en verkochten bijvoorbeeld snoep voor veel geld. Dat mocht ik nooit kopen van mijn moeder. Bij de winkels moest je in de rij staan. Maar het kon zijn dat het eten net op was als je aan de beurt was. Mijn moeder werkte toen op kantoor. In de tramlijn zaten blokjes hout en de dames van kantoor haalden die blokjes eruit, zodat zij de kachel konden stoken. Mijn moeder was niet zo bijdehand, maar ze ging toch een keer mee. Nou, we hebben het geweten. Ze werd gelijk opgepakt en naar het politiebureau gebracht.
Bij de Bevrijding kregen we heerlijk wit brood en er werden allemaal koeken in pakketten uit de lucht gegooid. Alles wat je toen kreeg, vond je lekker omdat je zo’n honger had. Al vond je het normaal gesproken niet lekker. De herinnering aan de honger is het ergste. Daarom eten wij ouderen nu alles.’

       

Ooit was Hans Notmeijer schooldirecteur, maar geschiedenis bleef altijd zijn lievelingsvak. Tegenwoordig vertelt hij verhalen op het Muiderslot, over ridders, de Middeleeuwen, maar hij weet ook veel over dinosaurussen. Hij kan prachtig vertellen. Vandaag heeft hij een kist bij zich met foto’s, kranten en spulletjes die hij ooit van zijn oma kreeg. Hij neemt Omaima, Manar, Azra, Zara van de IJdoornschool mee terug in de tijd. Precies wat zijn oma wilde toen Hans ‘meester’ was geworden. ‘Als je met kinderen gaat werken’, had ze gezegd, ‘kun je deze kist laten zien en vertellen hoe het was in de oorlog’.

Hebben uw ouders de Hongerwinter meegemaakt?
‘Ze waren allebei nog kind in de oorlog, maar hebben beiden de Hongerwinter meegemaakt. Mijn moeder werd toen ze ouder was, heel vergeetachtig, Alzheimer heet dat. De laatste paar jaar sprak ze vooral over de oorlog omdat dat héél veel indruk op haar had gemaakt. Als kind wist ze niet wat oorlog was, maar ze voelde wel dat er veel spanning was, ook in het buurtje waar ze woonde. Mijn vader was een jongetje van tien en hij vond het heel indrukwekkend als de Duitse vliegtuigen overvlogen. Ook hebben ze parachutisten gezien.’

Hebben uw ouders elkaar ontmoet in de oorlog?
‘Nee, ze hebben elkaar ontmoet tien jaar na de oorlog, in 1955 ongeveer. Toen was het leven weer een beetje normaal. Ik heb ook mensen gesproken voor wie de armoede het ergste was. In de laatste weken van de oorlog namen de Duitsers heel veel spullen mee zodat er bijna niets meer te eten en te drinken was. Pas in 1955 gingen mensen weer leuke dingen doen, zoals feestjes en dansen. Zo hebben mijn ouders elkaar ontmoet.’

Hebben uw ouders gehoord over de concentratiekampen?
‘Later wel. Maar als er over concentratiekampen gesproken werd, dan dachten ze: dat is zo gruwelijk, dat hebben mensen elkaar niet aangedaan. Ze geloofden het dus eigenlijk niet en dachten dat het overdreven was. Mijn moeder had wel Joodse vriendinnetjes op school en ja.. die waren opeens weg. Toen is ze gaan navragen en bleek dat ze naar Westerbork waren gebracht, naar het concentratiekamp. Ik heb wel krantjes waarin af en toe iets stond over concentratiekampen, maar in het nieuws werd er niet over gesproken omdat het werd geregisseerd door de Duitsers. Ze schreven alleen dat wat zíj wilden dat mensen te horen kregen. Ook radio’s hadden mensen niet, die moesten worden ingeleverd.’

Moesten uw ouders Duits leren om alles te kunnen lezen toen de bezetting er was?
‘Dat is een hele goeie vraag. Mijn moeder was te jong en mijn vader wilde geen Duits praten, maar mijn opa moest helpen opruimen toen de Ritakerk gebombardeerd was. Hij had zoveel met Duitse soldaten te maken dat hij vanzelf wat Duits moest gaan praten. Uiteindelijk was dat ook wel handig want zo kon hij ook duidelijk maken: ‘Help ons een beetje… er is geen eten en ik wil niet dat mijn kinderen dood gaan’. Na de oorlog bleek hij zo getraumatiseerd dat hij niets meer met Duitsers of Duitsland te maken wilde hebben, zoals op vakantie gaan daar naartoe.’

Ella, Zarah en Tom van de Montessorischool uit de Azaleastraat worden bij de deur al opgewacht door de 80-jarige Ria Schifflers. Ze stelt de kinderen voor aan haar zwart-witte konijn ‘Moppie’ en waarschuwt dat het beestje aan de veters van hun schoenen kan knabbelen. Daarna vertelt ze hen over haar eigen oorlogstijd in Noord, maar haar verhaal gaat vooral over het drama dat zich afspeelde in de fabriek Hollandia Kattenburg.

Waarom weet u zo veel over Hollandia Kattenburg?
‘Na de oorlog werkte ik in de stad, tot een vriendin mij wees op de Hollandia Kattenburg fabriek in Noord, die dichterbij mijn huis was. Toen ik daar ging werken, hoorde ik de geschiedenis van de fabriek en ben ik mij er verder in gaan verdiepen.’

Wat gebeurde er tijdens de oorlog in deze fabriek?
‘Hollandia Kattenburg was een Joods bedrijf waar regenkleding werd genaaid. De Joodse directeur vond dat de fabriek ook tijdens de bezetting moest blijven draaien. De vierhonderd Joden die er werkten kregen daarom een zogeheten SPER in hun persoonsbewijs. Met zo’n SPER hoefden ze niet naar Duitsland. Tijdens de oorlog kregen de directeuren van de fabriek de opdracht om Duitse legerkleding te maken. Ze gingen ermee akkoord omdat ze bang waren dat anders de Joodse medewerkers alsnog op transport werden gezet. Dat ging een jaar goed.’

Mochten de Joden er blijven werken?
‘Nee. Eind 1942 kregen de Joodse medewerkers te horen dat ze hun persoonsbewijs en trouwboekje moesten inleveren. Niemand wist waarom, maar ze deden wat hen was opgedragen. Na drie weken kreeg iedereen zijn bewijzen weer terug. Twee weken lang gebeurde er niks. Tot op 11 november 1942 zeven legerwagens van de Grune Polizei de Valkenwegpont op reden. Militairen omsingelden de fabriek. Willie Lages, hoofdagent van Amsterdam, ging naar binnen en gebood de Joodse medewerkers aan de ene kant van de fabriek te staan en de niet-Joodse medewerkers aan de andere kant. De Joden zouden meegaan op transport. Ze kwamen nog in opstand, maar wat konden ze beginnen tegen al die soldaten? Het was vreselijk. Een meisje dat samen met haar Joodse vader in de fabriek werkte, werd van hem gescheiden. Want je bent alleen Joods als je moeder dat is, dus zij mocht bij de niet-Joden staan. Het meisje schreeuwde dat haar vader naar haar kant moest komen. Maar hij werd meegenomen en ergens in een kamertje zo toegetakeld dat hij niet meer herkenbaar was.’