Als Pieter, Juna, Liz en Dominique van de Floralaanschool in Eindhoven om half twee klaar zitten voor het interview met Pim de Miranda is hij net wakker. Pim woont in Florida, het is daar zeven uur in de ochtend. De 86-jarige heeft speciaal voor het interview de wekker gezet. Zijn meester in de derde klas van de HBS vertelde vroeger vaak verhalen over Amerika, toen het land van de onbegrensde mogelijkheden. Daar wilde en ging hij naartoe om avonturen te beleven. Pim was zes jaar toen de oorlog begon en woonde met zijn vader, moeder, twee broers en zussen in de Potgieterstraat in Eindhoven.

Hoe was de oorlog voor u?
‘Mijn vader was Joods. Mijn moeder niet. Mijn opa van vaders kant, Monne de Miranda, was wethouder in Amsterdam. Hij is in juli 1942 opgepakt en in november van dat jaar in een kamp in Amersfoort vermoord. Een van mijn eerste herinneringen aan de oorlog is dat mijn vader toen thuiskwam. Normaal zwaaide hij altijd naar ons als hij langs het raam liep, maar deze keer niet. Hij keek heel somber en bedroefd. Hij fluisterde iets tegen mijn moeder, waarop zij heel hard begon te huilen en schreeuwen. Ze was heel erg gek op mijn grootvader. Mijn moeder begon op haar mantel te slaan en te vloeken en ze schreeuwde: ‘”Die rotmoffen!” Toen vertelde mijn vader ons dat mijn opa dood was, vermoord was door de Duitsers. Zijn gouden horloge, dat hij altijd uit zijn vestzak haalde, hebben we pas een paar jaar geleden teruggevonden.’

Was u bang in de oorlog?
‘Ja, er waren zoveel vreemde geluiden, ontploffingen en knallen in die tijd. We waren vooral bang voor de vliegtuigen die ‘s nachts overvlogen. De Duitsers schoten daarop en af en toe vloog er een vliegtuig in brand. Dan zag je een vuurbal in de lucht en die stortte dan uiteindelijk neer. Mijn moeder was altijd heel bang dat het op ons huis zou komenn. Dat was erger dan een bom. Door een brandend vliegtuig was zeker je hele huis verwoest. We zagen ook ‘s nachts de lichtkogels van het afweergeschut. Rode ballen die de lucht invlogen met een boog. En dan hoorde je het in de verte dingen ontploffen.’

Hadden jullie genoeg kolen om het huis te verwarmen?
‘Ons grote huis konden we aan het eind van de oorlog, toen er bijna geen kolen meer waren, niet meer warm stoken. We leefden in de voorkamer. We hadden een klein kacheltje dat minder kolen nodig had om het warm te stoken. Een ketel op dat kacheltje verwarmde het water voor in de teil, om op zaterdag in te badderen. We gingen allemaal in diezelfde teil met water. De oudste eerst. Die had het warmste en schoonste water. De jongste en laatste kreeg het koude, vieze water. Toen er geen kolen meer waren, gingen mijn broer en ik kolen scharrelen. De Duitsers hadden alle elektrische en dieseltreinen mee naar Duitsland genomen. Er waren alleen nog stoomtreinen over en die reden op kool. Af en toe viel er wat naast de spoorweg. Wat we vonden, wikkelden we in kranten en vervoerden we in mijn zusjes kinderwagen mee naar huis. Zo konden we ons kacheltje weer een paar dagen stoken.’

Herinnert u zich het bombardement op 19 september 1944 nog?
‘Dat was het ergste bombardement, een dag na de bevrijding. Het was groot feest geweest. Mensen zongen en dansten op straat, omdat de Amerikanen en Engelsen waren binnengekomen om ons te bevrijden. Het Engelse leger was met trucks, tanks en munitie vanuit België gekomen. De Duitsers hebben toen een luchtmacht verzameld en de stad gebombardeerd, net toen het ging schemeren. Opeens zei iemand: “Ho, wacht even, het zijn Moffen!” Dat zagen we aan de kruisen op de vliegtuigen. De eerste bommen vielen op de Helmersstraat, een paar straten van ons vandaan. Snel renden we naar het huis van de buurman, die had een trap met een hoek erin. We hoorden de bommen fluitend neerkomen, zagen ontploffingen vlak om ons heen. Op dat moment dacht ik dat ik ieder moment dood zou gaan. Maar ik ben er nog, ik heb het overleefd. Een huis tegenover ons is toen afgebrand. Buren gaven emmers water om de zolder te blussen door. Boven gooiden ze de emmer naar beneden om opnieuw te vullen. Een man kreeg daarbij een emmer op zijn hoofd. Ik herinner me nog hoe hij helemaal bebloed bij ons binnenkwam.’

Is uw vader ook opgepakt?
‘Nee. Hij moest wel een Jodenster op elk kledingstuk dragen. Toen alle Joden werden opgepakt, had mijn vader twee keuzes. Onderduiken en misschien vermoord worden of krijgsgevangene worden. Hij besloot tot het laatste. Hij moest zich melden in uniform. Daar zat geen Jodenster op. Men wist daardoor niet dat hij Joods was en zo heeft hij eigenlijk de oorlog overleefd. Van 1943 tot 1945 zat hij in een krijgsgevangenkamp in Polen. Hij kwam pas in juli 1945 terug, bevrijd door de Russen. Hij is een heel stuk door Duitsland teruggelopen met vrienden die ook krijgsgevangenen waren en het laatste stukje is hij met geallieerden teruggereden. Wij waren heel verbaasd toen hij thuiskwam. We wisten niet of hij nog leefde. Ik deed de deur open en herkende hem met moeite; ik had hem tweeënhalf jaar niet gezien. Ik riep meteen mijn moeder. Het was groot feest.’

       

Carel Prinsen woonde tijdens de Tweede Wereldoorlog met zijn ouders, vijf zussen en twee broers in Eindhoven, om de hoek van de school van Gamal, Pieter, Jules en Isasiah. Het huis aan de Kettingstraat 17, inmiddels gesloopt, was in erg slechte staat. Als het geregend had waren de muren kletsnat en als het vroor stonden er ijsbloemen op het behang. Met limonade en chocoladerepen stellen de leerlingen van De Hasselbraam hun vragen aan tafel bij Carel Prinsen, vijf jaar toen de oorlog uitbrak.

Kende u Joodse mensen?
‘Ja, best veel. Zo woonde er een Joodse familie in het onderhuis aan de Roggestraat, bij slager Beekmans. Ze zijn gaan onderduiken bij een kleermaker, op de hoek van de Rochus- en  Kettingstraat. Niemand wist dat ze daar ondergedoken zaten. Ik had in de buurt ook een vriendje, maar tijdens de oorlog mocht ik niet bij hem binnenspelen en ik wist niet waarom.
Toen we werden bevrijd, en de Amerikanen door de Rochusstraat gingen, werd er opeens een raam geopend. Er werd hard gejubeld en een hele grote Nederlandse vlag buiten opgehangen. De onderduikers hadden het allemaal overleefd!
Op nummer 18, in een bovenwoning, woonde een ander Joods vriendje van me. Hij zat op dezelfde school, in een andere klas en is daar op een dag weggehaald. Samen met zijn familie is hij weggevoerd. Ik weet nog goed dat we bij thuiskomst hun spullen – een kastje, bedden, beddengoed – zomaar op straat zagen staan. Het werd door de gemeente met paard en wagen opgehaald. Later heb ik bij het CIDI, een documentatiecentrum, nagevraagd en gehoord dat hij de oorlog heeft overleefd.’

Bent u ook wel eens Duitsers tegengekomen in de oorlog?
‘Ik had als jonge jongen de taak om de konijnen, die we met Kerst opaten, te verzorgen. Ik plukte stiekem gras – dat was verboden – aan de Sint Jorislaan, en soms in het stadswandelpark. Bij de boeren haalde ik stro voor de hokken. Aan de Geldropseweg had je toen drie hele grote boerderijen, waar ik voor een dubbeltje (dat is tien cent) stro kocht. Een keer liep ik met vriendjes terug door de wei. We waren een beetje aan het vechten met dat hooi. Stond daar opeens een Duitser voor ons en er kwamen vier mannen van de Grüne Polizei met getrokken geweer met bajonet, een soort mes dat je op een vuurwapen kunt zetten,  op ons af. “Was müssen sie hier?” schreeuwden ze. We waren doodsbang. Ik heb het thuis niet durven vertellen, dan zou ik op m’n kop gekregen hebben.’

Wat is het ergste dat u heeft meegemaakt?
‘Dat was het bombardement op 19 september 1944. We gingen naar de Engelse soldaten kijken. Bij de Sint Jorislaan, tegenover de pastorie, stonden hun auto’s. Opeens riepen ze: “Go home! Go home!” Er kwamen Duitse vliegtuigen over, er werden lichtkogels afgeschoten. We renden meteen naar huis, behalve één jongen uit de straat. Hij hield zich schuil tegen de muur bij de pastorie. Hij is door een scherf in zijn hoofd geraakt en omgekomen. Ondertussen zat ik met de hele familie in het toilethok dat achter in onze tuin stond. Achteraf gezien was dat helemaal niet veilig, want de bommen vielen ook daar. De kruitdampen van toen ruik ik nog steeds. Het hele huis rook ernaar. Mijn zus haalde steeds natte lappen om tegen onze mond aan te houden. Dat alles heeft heel veel indruk op me gemaakt.’

Heeft u ook leuke dingen meegemaakt?
‘De bevrijding was heel leuk! Dat was een hele opluchting. Er was weer wat te eten en er was ook voedsel dat we niet kenden. Ik weet nog dat er een mannetje bij ons door de straat ging die keihard riep: “Bananen! Sinaasappelen!” Dat was het nieuwste dat er was. Ik had het nog nooit gegeten.’

                        

---

Ze kan zich het begin nog goed herinneren. Op de 4e dag van de oorlog komt haar vader ineens op de fiets de straat inrijden. Hij vecht mee, dus hij is helemaal in uniform, met een helm op en een pistool in zijn hand. Hij mag even naar huis om te kijken of zijn vrouw en kinderen nog in leven zijn. Kort daarna moet hij onderduiken, waardoor Nel het grootste deel van de oorlog alleen met haar moeder en haar zusje woont.

Hoe zag Nederland eruit in die tijd?
Waar nu Mariahoeve is, waren allemaal weilanden. Het heet Mariahoeve omdat er een boerderij stond die zo heette. Verder stond er toen ook een school. De straten waren leeg, daar kon je altijd lekker buiten spelen en voetballen. Dat kon allemaal, want er waren haast geen auto’s. Dan belden kinderen uit de buurt aan en dan zeiden ze: “Mevrouw, komt Nel naar buiten? We willen graag voetballen.” Ik was altijd graag keeper. Er waren van die putten waar het regenwater in gaat en die hele breedte was het doel dat ik moest verdedigen. Dus we konden lekker met elkaar voetballen midden op straat.

Waren er ook leuke dingen in de oorlog?
Ja, natuurlijk waren er ook leuke dingen. Aan het eind van de oorlog hadden we geen kolen om de kachel te stoken en we hadden geen gasfornuis om eten te koken. Maar mijn moeder had een groot groenteblik om kooltjes in te doen en dat was dan de kachel. Die kooltjes haalden we op de Juliana van Stolberglaan, waar de tram nu rijdt. Daar was een middenpad met schelpjes en teer. Dan ging ik met een groepje kinderen brokjes teer uit dat middenpad jatten. Dat was leuk, want dan mocht ik lekker in die grond hakken met een scherpe hamer. Dat mocht natuurlijk niet, dus als de politie kwam dan was het rennen!! Maar we hadden het dan toch al te pakken, dat was heel spannend. Mijn moeder was blij als ze weer wat om te branden had. Die brokjes legde ze in dat kleine kacheltje en stak ze aan. Dat stonk verschrikkelijk naar de teer. Dat was vies, maar het brandde wel en het gaf ook warmte. Mijn moeder kon er een klein pannetje opzetten. Als we dan wat te eten hadden, suikerbieten bijvoorbeeld, dan kon ze dat koken.

Liepen er veel soldaten op straat?
Soms wel. De soldaten hadden van die leren zolen en daar zaten van die spijkertjes onder. Als ze dan met elkaar liepen, dan was het klak, klak, klak en dan hoorde je ze heel hard stampen. Die spijkerplaatjes gingen het slijten van de zool tegen. Dat gaf op straat een heel kletsend geluid. Dan wisten wij: “Oh, daar komen die Duitsers aan, hoor maar!” En als ze het naar hun zin hadden, gingen ze er ook bij zingen. Dan konden ze goed in de maat lopen. We waren niet bang voor ze hoor, dat hoorde gewoon bij de bezetting.