Het regent hard als  bij Henk Ras aanbellen. Op de keukentafel heeft Henk een mooie, houten brandweerauto neergezet waar hij tijdens de oorlog altijd mee speelde. Henk werd vlak na de Nederlandse overgave geboren, op 17 mei 1940. In zijn huis in Amsterdam Zuid haalt hij herinneringen op aan de oorlogstijd toen hij met zijn ouders op de Willem de Zwijgerlaan woonde.

Wat zijn uw eerste herinneringen aan de oorlog?
‘Wij woonden op de Willem de Zwijgerlaan op drie hoog. Ik keek vaak uit het raam. De Willem de Zwijgerlaan heeft in het midden zo’n grasperk. Daar stond bij ons voor de deur, in dat grasperk, een bunker. Gelukkig zijn er geen bombardementen geweest, dus werd de kelder eigenlijk nooit gebruikt. Het stonk er altijd naar plas, dat was het enige waar die gebruikt voor werd. Een andere keer toen ik ook weer uit het raam keek, heb ik gezien hoe er een vliegtuig naar beneden kwam. Die is toen ergens in de stad terecht gekomen, ergens op een huis in de Jordaan. Ook kan ik me nog het eten herinneren. Je hoort vaak over de honger, maar daar weet ik niks meer van. Ik kan me koekjessoep herinneren. Mijn moeder goot kokend water over een koekje in een diep bord en dan had je koekjessoep. Ik vond dat heerlijk. Verder ging het dagelijks leven zo goed als het kon gewoon door. Toen ik vier was, ging ik naar de kleuterschool waar ik leerde om te borduren.’

Deden uw ouders illegale dingen tijdens de oorlog?
‘Tijdens de oorlog had je spertijd, dan betekende dat je ’s avonds na acht uur niet meer op straat mocht zijn. Ik herinner mij dat ik een keer bij mijn vader op de fiets zat, voorop de stang. We werden aangehouden, maar mijn vader had een smoes dus we mochten gelukkig weer verder. Mijn vader deed ook aan zwarte handel. Er was een groot tekort aan allerlei levensmiddelen. Mijn vader had pakken bleekpoeder, een soort wasmiddel, op de kop getipt. Ik heb nooit geweten hoe hij daaraan kwam. Die stonden boven op zolder, ons hele huis stonk naar chloor. Ik denk dat hij dat ruilde voor eten of geld. Mijn oma woonde in de Vespuccistraat, ook in Amsterdam west. Daar stonden allemaal bomen in die straat. Mijn vader heeft daar ’s nachts een boom omgezaagd. Toen moest hij die boomstam helemaal naar huis sjouwen. Hij had hem verticaal op de trap gelegd. Dat was de enige plek waar zo’n grote stam paste.’

Wat is het engste dat u heeft meegemaakt?
‘Aan het eind van de oorlog gingen er allemaal verhalen rond, zo ook dat de Canadezen ons zouden komen bevrijden. We hoorden dat de Canadezen op de Dam zouden komen, dus iedereen ging daarheen. Mijn ouders en ik gingen ook richting de Dam. Toen we achter het Paleis waren, hoorden we schoten. De hele menigte kwam in beweging en iedereen rende hard weg. Ik stond daar als vijfjarige midden tussen en ik moest heel hard mee hollen met mijn korte beentjes. We renden bij de Heiligeweg toen we weer schoten hoorden. Iedereen raakte in paniek en drong een portiek in. Ik werd geplet tussen alle mensen. Gelukkig ben ik er goed vanaf gekomen. Dezelfde week was er bij ons in de straat kermis. Midden op de Willem de Zwijgerlaan stond de zweefmolen. Er hadden heel weinig mensen een auto in die tijd dus het was geen probleem dat het midden op straat stond. Ik ging toen voor het eerst in mijn leven in een zweefmolen en ik vond het doodeng.’

              

In ons gesprek met Els Burger-Kroese vertelt ze ons over hoe de herinneringen aan de oorlog haar jaren later nog hebben ingehaald, ondanks dat ze nog maar een baby was in die tijd. De bombardementen op onder andere de Spechtstraat lieten hun sporen na in haar gedachten, en in de buurt. “Ons huis stond er nog, maar vanaf nummer 27 waren de huizen weggevaagd”, vertelt ze. 

 

Wat weet u nog van de oorlog?
“In de oorlog was ik nog heel klein, dus ik heb zelf weinig herinneringen van toen. Ik weet nog wel dat ik een keer bij de winkel een buurjongetje tegenkwam, hij had net kaas gekocht. Ik zag dat hij een plakje opat. Toen ik thuis was belde de moeder van die jongen aan, en toen bleek dat hij mij ervan beschuldigd had dat ik dat plakje kaas had opgegeten!
Ik heb ook herinneringen aan de nare tijd ná de oorlog. Ik had toen een vriendinnetje, Marleen, en altijd als we na school bij haar thuis kwamen riep zij: ‘Mama! Ik ben er!’. Dan kwam haar moeder uit de kast gekropen waar ze zich verstopte. Marleens moeder had in een concentratiekamp gezeten en was nog steeds doodsbang. Ik ben dat nooit vergeten, het was zo schokkend.”

Heeft u later nog last gehad van die tijd?
“In 1985 kwam ik weer in Amsterdam wonen met mijn man. Nederland was toen veertig jaar bevrijd en dat werd gevierd met een herdenking. Er vlogen oude bommenwerpers over de stad, maar toen ik het geluid van die vliegtuigen hoorde raakte ik in paniek. Een vreselijk geluid was dat. Helemaal in shock ging ik huilend in een hoekje zitten. Ik had blijkbaar nog vage herinneringen die heel diep zaten en op dat moment kwamen die naar boven. Ik ben toen naar mijn moeder gegaan, zij woonde nog altijd in de Spechtstraat, en heb haar gezegd dat ik nooit meer op 5 mei in Amsterdam zou zijn. Dit wilde ik nooit meer meemaken.”

Wat voor herinneringen waren het die boven kwamen?
“Mijn vader en zijn broer zijn tijdens de oorlog opgepakt om te gaan werken in Duitsland. Mijn moeder moest daarom altijd voor eten zorgen, en dan ging ze met de fiets naar Waterland of Purmerend. Op een dag in 1943 was ze ook op pad toen onze straat werd gebombardeerd. Mijn oma paste op ons en zei dat we moesten schuilen, maar op een gegeven moment werd er heel hard op de deur gebonsd. We waren zo bang! Toen de deur opengebroken was, zagen we allemaal mannen in overals die ons kwamen helpen. Met die geluiden op 5 mei kwam deze ervaring in een flits terug. Dat was heel heftig. Ik ben me daarna gaan verdiepen in de gebeurtenissen van toen, en inmiddels ben ik eroverheen.”