Femmie, Lena, Kim en Eline van het Etty Hillesum Lyceum / het Corberic in Deventer gaan bij meneer Lesley Jeffrey op bezoek. Zijn vrouw luistert op de achtergrond mee en vult hem af en toe aan. Meneer Jeffrey was 15 jaar toen hij met zijn moeder, twee broers en twee zussen naar Nederland kwam.

Vond u het lastig om u aan te passen?
‘Nee, dan ben je 15, dan vind je het prachtig. Ik kwam in Den Haag terecht. Dat was een grote stad vergeleken met Paramaribo. Je went er snel aan. We zijn Nederlands opgevoed op school. We kenden alle steden en rivieren van Nederland. Natuurlijk waren er cultuurverschillen. Hagenees is vrij direct, terwijl in Suriname je altijd tegen anderen beleefd moet zijn. Je bent jong, je past je snel aan. Ik ging net zo Haags praten en schelden en klieren. De eerste dag loop je door de buurt om te verkennen.  Een groep jongens riep: ‘Hé Chinees.’  Ik dacht dat het misschien een grapje was en zei ik dat ik geen Chinees ben, maar dat ik uit Suriname kwam. Ze reageerden verbaasd. In die tijd was iedereen die een beetje donker was een Chinees.
Met onze afkomst waren we niet zo bezig. Bij ons werd over slavernij weinig gesproken. Later ga je je daarin verdiepen. Dan vraag je je af waar je grootouders vandaan komen. In mijn geval zat het zo; een plantagehouder Jeffrey kreeg een kind met een Indiase vrouw. Mijn oma’s kant was van een Duitse broedergemeenschap, die ook een kind bij een inlandse vrouw had. Met directe slavernij had mijn familie weinig te maken.  Mensen waarvan de voorouders slaven waren, hebben wel een enorme achterstand in ontwikkeling en hun carrière. Dat duurt generaties om in te lopen.’

Had u problemen, conflicten met racisme?
‘Racisme ken je altijd. Mijn vrienden waren vaak witte jongens en meisjes en als we dan bij een discotheek kwamen, mochten zij naar binnen en ik niet. Dan vroegen mijn vrienden wat er aan de hand was en dan werd er sorry gezegd en mocht ik ineens wel naar binnen.
Onze oudste wilde niet meer in de zon, omdat hij niet zwart wilde worden. Hij was de enige zwarte jongen in zijn klas. Ik heb hem voor de spiegel gezet en hem laten zien hoe mooi hij is; ‘Kijk naar buiten. De anderen willen bruin worden, maar jij bent het al’, zei ik tegen hem. Toen was het goed.
Je wordt toch vaak beoordeeld op je uiterlijk. Mensen denken dat je conciërge bent en dan moet je uitleggen dat je dat niet bent. Wij werden een keer, toen we ‘s nachts thuiskwamen, door de politie aangehouden. We mochten weer verder toen we uitlegden dat we er woonden. We hebben onze kinderen altijd zo opgevoed; respect hebben, vragen stellen en uitleg vragen. Bijvoorbeeld zeggen: Ik weet niet of je het in de gaten hebt, wat u net zei, maar ik vind het discriminerend. En dan leg je uit waarom.’

Wat mist u van Suriname? Zou u daar weer willen wonen?
‘Vrijheid, naar buiten rennen, buiten spelen, met vrienden optrekken, de stad verkennen, de buurt. Natuurlijk werd er ook gecontroleerd. Als mijn opa en oma erachter kwamen, dan hing ik. Teruggaan wil ik alleen als toerist. Ik heb hier mijn leven opgebouwd en mijn vrouw ontmoet.  Als arbeiderskind heb je hier veel meer mogelijkheden om jezelf te ontwikkelen. Daar zou dat veel moeilijker zijn. Als je daar geen familie hebt om je te helpen, wordt het moeilijk. Ook kun je daar zomaar van je bed gelicht worden, omdat iemand bijvoorbeeld een vriendje heeft bij de politie.
In het Caribisch gebied kun je elkaar niet zomaar zeggen waar het op staat. Daar moet je heel voorzichtig mee zijn. Omdat mensen zich snel in de hoek gedrukt voelen, dan vinden ze je Europees. Als je onrecht bespreekbaar wilt maken, kom je gauw in de problemen. Maak je daar een verkeerde opmerking tegen je baas dan volgt ontslag en is er geen uitkering. Veel Surinamers die bijvoorbeeld aan de tropische landbouwschool in Deventer hebben gestudeerd, gingen terug. De meesten van hen wonen weer in Nederland.
In Deventer wonen ongeveer vierhonderd mensen die uit Suriname komen.  Met drie of vier van hen heb ik wel contact. Ik ben tien jaar voorzitter geweest van de Surinaams Antilliaanse stichting Tai Hori. ‘

Heeft u typisch Surinaamse kenmerken?
“Ik heb niet zo veel haast. Het kan morgen ook. En niet te snel wandelen, ik kan langzaam lopen, slenteren, mensen observeren. In een winkelstraat lekker mensen kijken. Dat is typisch Surinaams.   En eten. Ja, ik hou van eten. Mijn kinderen ook. Dat is blijkbaar genetisch. Tegen etenstijd word ik stil. Roti kennen jullie vast wel. Het traditionele eten kun je hier gewoon krijgen.  Er zijn steeds meer Surinaamse producten.’ Zijn vrouw vult aan: ‘Hij houdt toch wel vast aan het Surinaamse eten. Ook de kleinkinderen blijven het lekker vinden. Maar hij eet ook rustig boerenkool en zuurkool stamppot.’

Omdat Almere tijdens de oorlog nog niet bestond, interviewen leerlingen van de openbare basisschool Polygoon ouderen die dit elders in het land hebben meegemaakt. Juwayriayh, Kim, Ilayda, Iman en Zarah spreken met mevrouw Anni Verkaaik Roos in het ouderenbuurtcentrum tegenover school. Ze vinden mevrouw Verkaaik voor iemand die de oorlog heeft meegemaakt er helemaal niet oud uitzien. Toch was ze al negen toen die begon.

Had u veel last van bombardementen?
‘Wij hebben in het centrum van Amsterdam veel last gehad van bombardementen. Die waren heel erg. Aan het begin van de oorlog viel er een bom op de Blauwburgwal. Mijn oma was daar ook bij. Toen de bom viel, rinkelden alle kopjes op het dienblad en alles viel stuk. We waren heel angstig. Mijn oudere zus heeft ook beschietingen op het Damrak meegemaakt.’

Moest u onderduiken?
‘Nee, wij niet. Mijn latere man, die inmiddels is overleden, wel. En zijn ouders werden gevangen genomen, omdat ze hem niet wilden verraden. Als kind realiseer je je dat allemaal niet zo. Gelukkig hadden wij geen broers die moesten onderduiken. Mijn vader was al overleden.’

Had u honger tijdens de oorlog?
‘We hebben wel veel honger gehad. We hebben nooit eten bij de gaarkeuken gehaald. Daar was mijn moeder te trots voor. Tijdens de oorlog kon je niets kopen. Je kreeg bonnen voor het aantal personen waaruit je gezin bestond. Mijn zussen werkten wel, waardoor zij ook nog wat kregen, maar je moest met alles heel zuinig doen. Er was ontzettend veel zwarte handel, waar mijn moeder tegen was. Kinderen kwamen aan de deur en verkochten bijvoorbeeld snoep voor veel geld. Dat mocht ik nooit kopen van mijn moeder. Bij de winkels moest je in de rij staan. Maar het kon zijn dat het eten net op was als je aan de beurt was. Mijn moeder werkte toen op kantoor. In de tramlijn zaten blokjes hout en de dames van kantoor haalden die blokjes eruit, zodat zij de kachel konden stoken. Mijn moeder was niet zo bijdehand, maar ze ging toch een keer mee. Nou, we hebben het geweten. Ze werd gelijk opgepakt en naar het politiebureau gebracht.
Bij de Bevrijding kregen we heerlijk wit brood en er werden allemaal koeken in pakketten uit de lucht gegooid. Alles wat je toen kreeg, vond je lekker omdat je zo’n honger had. Al vond je het normaal gesproken niet lekker. De herinnering aan de honger is het ergste. Daarom eten wij ouderen nu alles.’

       

Het contact tussen Achmed Peroti (1949) en Shania, Pharrell, Kim en Aneeq is meteen prettig als hij het lokaal van de OSB binnenstapt. De derdejaars leerlingen hebben hun vragen goed voorbereid, maar meneer Peroti wil zelf eerst van hen het een en ander weten. Na de ontspannen kennismaking gaan ze van start met hun vragen over zijn jeugd in Suriname en hoe het was om in Nederland te gaan wonen.

Hoe was uw jeugd in Suriname?
‘Die was prettig. Als ik het over mocht doen, zou ik het zo weer doen. Er was veel vrijheid en natuur en er waren veel jongens om mee te voetballen. En overal was fruit. We gingen wel eens fruit jatten bij de buren. Ondeugende dingen doen, vonden we leuk. School was tien kilometer van huis; daar ging ik lopend naartoe. Er was ook een treinverbinding en we hadden een maandkaart daarvoor. Als de kaart verlopen was, gingen we toch mee. Dan sprongen we uit de trein als de conducteur kwam, en klommen we op de laatste wagon er weer in. De stoomtreinen reden niet zo snel. Ze werden met hout gestookt; de vonken kwamen in de open wagon en verbrandden je kleren.
Veel ouders waren gescheiden. Dan woonde je bij je moeder en als je moeilijk werd dan werd je naar je vader gestuurd, of naar je oma. Mijn moeder woonde met ons – vier kinderen – in de stad. In het dorp Moengo was veel werk, dus liet ze ons voor een aantal jaar achter bij haar moeder. Ze werkte als modiste, kleermaakster, en één keer per jaar kwam ze op bezoek. Dat was heel moeilijk, maar overal om je heen was het zo. We waren denk ik best arm, maar dat had ik niet door, omdat iedereen in de buurt arm was. Ik voelde me best gelukkig als kind.’

Wat wist u van de Nederlanders?
‘Op mijn zestiende kwam ik naar Nederland. Daarvoor had ik nog nooit contact gehad met Nederlanders. Mensen in Suriname wisten niet eens dat Nederlanders ook handwerkers konden zijn, zoals loodgieter, timmerman of metselaar, omdat de Nederlanders en Amerikanen in Suriname altijd hoge posities hadden. Ze waren priesters, directeuren of schoolhoofden, maar nooit handwerkers. Toen we hier voor het eerst waren, zagen we witte Nederlanders de straat schoonmaken. Dat kon toch niet! Ik kwam op 11 december 1965 aan. Stel je voor: een jongen uit Suriname die in de winter naar Nederland komt. Het was allemaal grauw, heel grauw. Je moet het Nederland van toen niet vergelijken met nu. Iedereen liep toen in een pak rond, met een stropdas en een wit hemd eronder. Het zag er verschrikkelijk uit, zo grauw. In Suriname waren we gewend om kleren met veel kleur aan te trekken. Ik zat een keer in de tram met mijn broer, die al wat eerder in Nederland was gaan wonen. Ik had patta’s met witte sokken aan. Iedereen keek naar me en begon te lachen. Ik vroeg mijn broer waarom ze moesten lachen. “Ze denken dat je homo bent,” zei hij. Opvallende kleren werden toen alleen door homo’s gedragen.’

Bent u nog eens teruggegaan naar Suriname?
‘Er was dienstplicht, maar ik wilde het leger niet in. Van een vriend hoorde ik dat je als militair voor een jaar naar Suriname kon. Daar heb ik me toen voor aangemeld. Na een training van twee maanden mocht ik gaan. De bootreis duurde drie weken. Vier jaar was ik niet in Suriname geweest; dat was een vreemde ervaring. Mensen zeiden: “Je praat net een p’tata.” Dat vond ik verschrikkelijk. “Ik ben nog Surinamer,” antwoordde ik. In mijn peloton was ik de enige Surinamer. Er waren ook twee Molukkers. Het was leuk, maar je hoorde ook veel discriminerende uitspraken van de witte Nederlandse militairen over de Surinaamse. Ze noemen ons ‘knakkers’, een denigrerende term. Als ik ze erop aansprak, vroegen ze zich af waarom ik me aangesproken voelde. “Je bent toch anders. Je bent een van ons.” Ze discrimineerden ook Javaanse en Hindoestaanse mensen. Toen ik later in Duitsland woonde vanwege werk had ik minder last van racisme dan in Nederland. In Duitsland wist je meteen wanneer iemand racistisch was. In Nederland waren mensen niet duidelijk. Als je niet van buitenlanders hield dan hield je het voor je of zei je dat alleen in familiekring. Sinds Pim Fortuyn zeggen de mensen op straat alles wat ze denken.’

Frans Prinsen woont naast de Trudoschool, waar Litho, Sarah en Kim op zitten. Tijdens de oorlog woonde zijn opa hier. Frans werd vlak voor de oorlog geboren en woonde met zijn ouders en zus aan de Strijpsestraat. Hij was vaak bij zijn opa. Boven staat nog de wieg waar hij in heeft gelegen. Met limonade, dat Frans’ vrouw voor de kinderen inschenkt, kan het interview beginnen.

Wat is uw eerste herinnering uit de oorlog?
‘Dat is het bombardement van 15 augustus 1944. Toen kwamen de geallieerden ons bevrijden. Ze bombardeerden het vliegveld, dat tijdens de oorlog door de Duitsers was ingenomen. Sommige bommen verdwaalden en kwamen op de kerk en ook eentje op dit huis. Ik was toen vier jaar. Vooraf hoorde je de sirenes die een bombardement aankondigden. We zijn allemaal het huis uit gevlucht naar het Beemd, achter de Hastelweg, daar was toen een wildernis. Mijn moeder stopte mij in de kinderwagen. Ze naam ook foto’s en belangrijke papieren, want ze wist niet of we ooit nog terug zouden komen. Ik weet nog dat ik een vogelkooitje met een mus erin had. Die moest mee anders ging ik niet mee. Daar heb ik erg om gehuild.
We schuilden de hele nacht in greppels in de Beemd. De volgende dag gingen we terug en bleek alles kapot gebombardeerd. Alle muren van het huis waren ingestort. We konden nog wel de trap op en in bed liggen, maar er waren dus geen muren meer. Een beeldje van een non stond nog rechtop. Dat maakte heel veel indruk op me.’

Heeft uw familie het allemaal overleefd?
‘Mijn vader is 10 mei 1940, toen de oorlog dus net begon, omgekomen in een bunker bij kasteel Amstelwijk. Hij zat daar met zijn staf van het leger toen er een handgranaat in werd gegooid. Dus ik heb hem nooit gekend. Triest, hè? Ik heb nog een krantenartikeltje waar de soldaten genoemd staan die daar gesneuveld zijn. Hier staat het: sergeant Prinsen. Alle militairen droegen een hondenketting, zo’n loden plaatje waarop je naam en detachement staat. Als iemand gesneuveld was, braken ze de helft van het plaatje af en dat gaven ze aan de commandant. De andere helft van het plaatje lieten ze zitten, zodat men wist wie dat was. Ik heb dat plaatje nog. Niet afgebroken, maar helemaal. Zijn ring heb ik ook. Daar heb ik een pinkringetje van gemaakt en een steentje in laten zetten.’

Kunt u iets van de Bevrijding herinneren?
‘Ja. Tegenover ons huis stonden op een grote open plek na de Bevrijding heel veel Engelse legerwagens gestationeerd. Die hadden ook allemaal kogels bij zich en die gingen wij kinderen jatten. Dat vonden we heel spannend. We hadden ook twee Engelsen in huis, Billy en John. Zij werkten in de keuken van de Engelse militairen. Ik herinner me nog de geur van worstenbroodjes die uit die keuken kwam. Ik mocht ook met de Engelsen mee op de jeep naar het stadhuis. Mijn moeder had speciaal een militair pakje voor me gemaakt. Maar halverwege de rit ben ik terug naar huis gerend. Ik vond het allemaal te eng.
Bij mijn opa en oma die naast ons woonden waren in 1943/1944 Duitse soldaten die zich hadden terugtrokken ingekwartierd. De Engelsen die bij ons thuis woonden en de Duitse soldaten die bij mijn opa en oma zaten, waren goed bevriend met elkaar. De Duitse soldaten waren ook aardige jongens. Mijn tante werd verliefd op een van hen. Ze woonden bij hen in huis en ze leerde ze natuurlijk goed kennen. Na de oorlog werd ze daarom op straat kaalgeschoren.’

         

Dirk, Kim, Anouck en Jelle van de Twiskeschool in Amsterdam-Noord komen aan in Oostzaan, waar Koos Jongert en zijn vrouw ze opwachten. Een tafel met een hoop lekkere dingen… Wat een verschil met de verhalen die meneer Jongert, aangevuld door zijn vrouw, even later vertellen… met honger naar bed.

Hoe was de oorlog voor u?
‘Ik was vier toen de oorlog begon en ik woonde in Oostzaan, maar ik heb de eerste jaren niet veel van de oorlog meegekregen. Pas op mijn zevende snapte ik een beetje wat er gaande was. In Oostzaan was het redelijk rustig, maar in Amsterdam gingen de Duitsers als gekken tekeer. Ze haalden mensen uit hun huizen, niet alleen Joodse mensen maar ook jonge mannen om in Duitsland te werken. Mijn vader vertelde wel eens wat, bijvoorbeeld dat hij moest wegrennen als die overvalwagens eraan kwamen. Ik herinner me ook dat er Duitse propaganda-auto’s kwamen, met muziek. Je moest dan als kind liedjes zingen, achter die auto lopen en dat werd gebruikt voor een film in Duitsland. Zo lieten ze zien hoe goed die Duitsers waren en dat de kinderen in Nederland zo blij waren. Dat hoorde je later van je ouders. Ik weet ook nog dat ik een keer met mijn vader aan het roeien was, toen de Fokkerfabriek werd gebombardeerd. Mijn vader heeft de roeiboot op het land getrokken en de boot omgedraaid zodat wij eronder konden liggen om te schuilen. Ik vond het erg spannend.’

Waar speelden jullie mee tijdens de oorlog?
‘Tijdens de oorlog was er weinig speelgoed want de Duitsers namen alles in. Het enige speelgoed dat er nog was, werd in de kachel gegooid. Soms maakte de kinderen zelf speelgoed door touw en oude sokken in elkaar te wikkelen. Je kon wel overal buiten voetballen want verkeer was er niet, geen auto’s…niks. Dat kun je je nu niet meer voorstellen. Er kwamen wel Duitsers langs om te kijken of je geen radio had. Dan kwamen ze met zo’n grote helm op, dat zie ik nog zo voor me… ‘Haben sie ein Radio hier?’ En dan zei mijn moeder tegen ons dat we maar lekker moesten buitenspelen.’

Wat at u in de oorlog?
‘In de tijd van de Hongerwinter had ik bijna geen eten, we aten vooral wat waterige soep, bloembollen stamppot en het liefst kool. Als je dat stampte door je aardappel, leek het nog best wat en at je er drie keer van. Ik was met een zuster en een broer en we mochten om beurten het pannetje uitlikken. Zo ging dat. Aan het einde van de oorlog werden er voedselpakketten uit vliegtuigen gegooid. Ze landden meestal in het weiland of in de sloot. We woonden tegenover de Kolk en dan gingen wij met een stelletje jongens uit de buurt het land in om die pakketten op te halen. Dat vond je natuurlijk geweldig, al moest je oppassen dat je niks op je kop kreeg. Anders was je dood want er zaten ook hele grote blikken in. Soms zat er iets leuks bij: een kauwgompje of zo, zo lekker en gewéldig vond je dat dan. Die pakketten moesten naar een geheime plek worden gebracht, waar ze dan verdeeld werden. Dat gebeurde in heel Noord-Holland. Mijn vader had een fiets met houten banden en daarop reed ‘ie helemaal naar Schagen. Dan zeiden we ‘pa ga je weer een zakkie duffe meelde halen’, zo noemden we dat. Wat een humor he…’

‘Gaan we helemaal naar Osdorp… daar ben ik nog nooit geweest!’, roept Rick. De helft van de kinderen rent de trap op van de flat, de andere helft pakt de lift. Op de galerij staan Tom en Riki Simonis ze al op te wachten. In hun lichte woonkamer nemen Lotte, Inti, Kim en Rick van De Weidevogel in Ransdorp plaats op de bank en begint Tom Simonis zijn verhaal.

Uw familie werkte voor het verzet. Wat deden jullie?
‘Mijn broer was 4,5 jaar ouder dan ik en had een kristalradio gebouwd. Daar had je geen elektriciteit voor nodig. Via deze radio ontving hij berichten uit Engeland die hij overschreef op papier. Mijn moeder tikte ze op een A4-tje met carbonnetjes ertussen. Zo kon ze in vijf keer typen wel 40 pamfletjes maken. Die berichten moesten worden verspreid, en dat deed ik, zo onder mijn trui. Op een dag kwam Marnix langs, ik weet niet of het zijn echte naam was hoor. Hij had gehoord over de kristalzender van mijn broer en over de berichten die hij maakte. Hij vroeg of we ook 800 exemplaren konden maken, niet met carbonnetjes maar met een stencilmachine. Toen kregen we een stencilmachine in huis, boven in mijn broers kamer en moest ik nog veel meer pamfletten rondbrengen. Het kostte best veel tijd om alles te bezorgen want ik moest overal in de Watergraafsmeer zijn en ik had niet altijd zin om zo ver te lopen. Bij het Tropenmuseum was een Duitse kazerne, afgezet met prikkeldraad. Daarlangs liep voor mij de kortste route naar de Plantage Middenlaan waar de ondergrondse zat. Omlopen zou heel veel meer tijd kosten, wel driekwartier. Dus soms kroop ik onder het prikkeldraad door, met onder mijn trui al die blaadjes. Het was erg gevaarlijk. Als ik was gepakt, was ik vast gemarteld en had ik niet alleen mijn vader maar ook de verzetsmensen kunnen verraden. Maar gelukkig is het steeds goed gegaan.’

Zijn jullie wel eens opgepakt?
‘Mijn vader had meegewerkt aan de Februaristaking en werd daarom gezocht. De eerste keer dat de Duitsers naar hem op zoek waren, zeiden buurtbewoners dat ze niet wisten waar wij woonden. Maar een paar maanden later werd mijn vader wel opgepakt. Mijn ouders hadden net die avond besloten dat hij de volgende avond moest onderduiken omdat ze via-via hadden gehoord dat er weer mensen zouden worden opgepakt. Maar in de ochtend van 13 juli 1942 kwamen de Duitsers al om hem mee te nemen. Terwijl hij zijn spullen inpakte, kon mijn moeder nog net wat illegale blaadjes uit zijn zakken grissen. Hij werd meegenomen naar het gijzelaarskamp in Haaren, waar hij op 23 december 1943 weer werd vrijgelaten, op zijn trouwdag. Ik heb hem in het kamp regelmatig geschreven en hij schreef ons ook een keer per week terug. Ik ben zelf ook een keertje opgepakt. Ik speelde wel eens in de Transvaalbuurt bij een Joods vriendje uit de klas, maar dat mocht eigenlijk niet want je mocht niet met Joodse kinderen omgaan. Daar trok ik me niks van aan. Op een dag speelde ik weer daar en kwam er een razzia. Alle Joden werden opgepakt. Ze dachten dat ik ook Joods was en ik moest mee. Maar een moeder die me herkende, zei dat ik niet Joods was. Toen mocht ik weg, naar huis. Dat vriendje heb ik nooit meer gezien.

Hadden jullie ook onderduikers in huis?
‘We hebben 9 maanden een Joods meisje van drie als onderduiker gehad. Dat was de enige keer dat ik een zusje had. Ze mocht nooit naar buiten of voor het raam staan. Niemand mocht weten dat ze daar was. Het meisje heeft de oorlog overleefd. Ik heb haar naderhand nog een keer gezien, met haar moeder. Soms hadden we voor één of twee weken onderduikers thuis.’

Kim, Roos en Jan Pieter van de J.D. van Arkelschool in Broek op Langedijk gingen voor hun interview met Jaap Balder naar Hoorn. Zijn vader was de verzetsstrijder Jacob (Jaap) Balder. Vooral Roos en Kim stellen veel vragen terwijl Jan Pieter heel goed luistert. Soms worden ook wel heftige vragen gesteld. Maar meneer Balder, die elf jaar was toen de oorlog begon, vertelt heel rustig over de periode 1940-1945.

Hoe was het om een verzetsstrijder als vader te hebben?
‘Mijn vader was timmerman en in de oorlog ook verzetsstrijder. Samen met anderen zat hij de bezetter dwars en nam daarin vaak de leiding. Hij hielp onderduikers, bracht ze weg, regelde bonnen.  Hij is uiteindelijk verraden door iemand heel dichtbij hem, een koerierster die af en toe bij ons langskwam. Ik denk dat ie steeds makkelijker en onvoorzichtiger werd in wat hij deed. Als er bijvoorbeeld een overval op het distributiekantoor was geweest – om bonkaarten te stelen – wist iedereen in het dorp dat mijn vader daar achter zat. Ze zeiden het ook: ”Jij weet daar vast meer van!” De verzetsgroep in die regio bestond uit 150 mensen die elkaar niet kenden. Ze hadden was een speciaal codesysteem ontwikkeld en kenden elkaar alleen via codes, waarbij iedereen een eigen nummer had.’

Hadden jullie onderduikers in huis?
‘We hadden een heel groot huis naast het voormalige postkantoor aan de Dorpsstraat. Er zaten door de jaren heen zesentwintig onderduikers bij ons in huis. Die mochten niet naar buiten. Geheimhouding was essentieel, maar ook moeilijk. Wij kinderen wisten dan ook niet alles, mijn moeder Grietje was goed op de hoogte. In een ruimte in huis waren wapens en kaarten van de ondergrondse opgeslagen. Toen mijn vader was opgepakt, hebben we alle spullen meteen bij het vuil gezet.’

Hoe is uw vader opgepakt?
‘Op een dag kwam er iemand voor mijn vader; hij had spijkers nodig. Die zat toen aan de overkant. Ik heb hem toen gehaald. Net toen hij in de winkel was, kwamen drie mannen van de SD hem halen. Wat er met hem ging gebeuren, wisten we toen nog niet. Hij is naar Amsterdam gebracht en, hoorden wij later, drie weken daarna in de duinen van Overveen gefusilleerd.’

Hoe was de bevrijding voor u?
‘Alle vlaggen gingen uit, maar ik was niet blij. Mijn vader was er niet en ik miste hem. Pas drie maanden later hoorden we dat hij een jaar eerder was doodgeschoten. Mijn jongste zusje was toen nog een baby.
Ook het land moest weer worden opgebouwd. Er was geen geld meer, want al het geld dat je had was ineens niet meer geldig. Elk gezin kreeg toen 10 gulden om van rond te komen.’

In 1977 ontvingen Grietje Balder en – postuum – Jaap Balder de Yad Vashem onderscheiding voor hulp aan Joden. Jaap Balder ontving ook het Eisenhower-certificaat voor zijn hulp aan geallieerd vliegtuigpersoneel. Grietje Balder overleed in 2004 op 100-jarige leeftijd.

         

Wij zijn Dunja, Kim en Aysenur, 11 en 12 jaar. We gingen kijken bij de Tweede Jan Steenstraat 25, waar herdenkingssteentjes op de grond zijn geplaatst voor de familie Goudeketting: vader Raphaël, moeder Lina en zoon Elja. Op de website joodsmonument.nl en in het Joods Historisch Museum konden we meer informatie vinden over deze familie. In het museum zagen we een interview met Hennie Goudeketting die als enige van haar gezin de oorlog overleefde. We schreven op wat we hoorden.

Verkoopster
In het begin merkt Hennie weinig van de oorlog en gaat haar leven gewoon door. Haar ouders willen dat ze naaister wordt. Zelf wilde ze liever verkoopster worden, bij de Bijenkorf. Haar leven verandert op slag als in 1942 tijdens een razzia haar broer Elja wordt opgepakt. Niemand weet waar hij naartoe is gebracht.

Experimenten
Op straat in De Pijp worden door Duitsers strijdliederen gezongen. Hennie is vaak bang. In januari 1943 vindt er een grote razzia plaats in De Pijp. Hennies ouders worden opgepakt. Later dat jaar overkomt Hennie hetzelfde.

Hennie komt, via kamp Westerbork, in concentratiekamp Auschwitz terecht. In blok tien. Dat is het beruchte blok waar dokter Mengele zijn experimenten uitvoerde op mensen. Hennie doorleeft een verschrikkelijke tijd. Maar ze overleeft de experimenten en het kamp.

Struikelstenen
In 1945 is Hennie terug in Amsterdam. Haar hele familie is vermoord. Ze emigreert naar Australië. Maar in 2011 komt ze nog 1 keer terug om een monument voor haar ouders en broer te plaatsen vóór haar ouderlijk huis.

Ze laat zogenaamde ‘stolpersteine’, (struikelstenen), plaatsen voor het huis op de Tweede Jan Steenstraat 25. Kleine stenen met daarop de namen van haar vader Raphaël, moeder Lina en broer Elja. Ze werden vermoord in de concentratiekampen Auschwitz en Birkenau. De namen van haar ouders en broer zijn nu voor altijd aanwezig in de Tweede Jan Steenstraat. 

 

Wij zijn Ayah en Kim. We interviewden mevrouw Nieuwenhuis, in haar huis aan de Jozef Israëlskade. Ze wist nog veel van de oorlog. Ze vertelde dat er een keer een bom is gevallen bij ons in de Diamantbuurt. Daar woonde zij tijdens de oorlog ook al, samen met haar ouders.

Wat deed u overdag in de oorlog?
“Ik ging naar school, de Oranjeschool, in de Tolstraat. Mijn vader was daar leraar. ’s Middags speelde ik altijd buiten met mijn vriendinnetjes Hetty en Annie. Op een gegeven moment waren ze er niet meer. Ze waren Joods. En ze waren, met hun ouders, opgehaald door de Duitsers. Ik wist dat niet en wilde met hen buiten spelen, net als anders. ‘Mam, mag ik buiten met Hetty spelen?’ Toen vertelde moeder dat ze er niet meer was. ‘Waarom niet?’ vroeg ik. ‘Ze zijn weggehaald,’ zei ze. Ik was verdrietig. Ik had niemand meer om buiten mee te spelen. Al mijn vriendjes uit de buurt waren weg. Hun huizen waren leeg.”

Zat uw familie in het verzet?
“Later heb ik gehoord dat mijn vader in de oorlogstijd met illegale krantjes in zijn zak rondliep en die uitdeelde. Mijn moeder heeft de hele oorlog lang eten gebracht naar Joodse mensen die in hun eigen huis ondergedoken waren, in de Van Woustraat. De familie Saarlouis was dat: een echtpaar met een zoon. Zij konden de straat natuurlijk niet op. Anderen brachten hen eten en wat ze verder nodig hadden. Die familie is nooit gedeporteerd.”

Wat herinnert u zich van de Hongerwinter?
“Honger hebben, dat is een ramp. Mijn vader en moeder waren heel mager. We aten suikerbieten en bloembollen. Het was heel vies. Mijn vader ging naar de boeren, en ruilde al mijn speelgoed voor eten.

Ik had schoenen met houten zolen. Die schoenen werden te klein. Mijn tenen kwamen eruit. Maar nieuwe schoenen waren er niet. Dus knipten mijn ouders de voorkanten van de schoenen af, zodat mijn tenen erdoorheen konden komen en ik er weer in paste. In de winter liep ik daarmee. Dan staken mijn sokken uit de schoenen.”