‘Ome Herman’ mogen ze hem noemen. De tienjarige Mart, Assaad en Hatim van groep 7 van de Rosa Boekdrukkerschool houden het op ‘meneer’ en ‘u’. Maar het ijs breekt toch snel. Alle drie wonen ze pal bij het huis waar Herman Rusche (1932) tijdens de oorlog woonde. En Herman deelt hun cadeautje, paaseitjes, vrolijk uit.
Hoe was het in de oorlog?
‘Eigenlijk best spannend. Ik was acht en als kind besef je niet helemaal wat oorlog betekent. De dag nadat Nederland zich had overgegeven, werd een Duits vliegtuig uit de lucht geschoten. Het was stralend weer en mijn vriendjes en ik speelden buiten. Het vliegtuig vloog over onze straat en liet drie dingen vallen. Ik dacht dat het pakjes waren, maar het waren bommen! De buurvrouw begreep dat en haalde ons snel naar binnen. Die bommen vielen uiteindelijk op de Blauwburgwal, bij de Herengracht. Een paar jaar later maakte ik weer zoiets mee. Vanaf een balkon bij vrienden aan het Mercatorplein keek ik naar een gevecht tussen een Engels en Duits vliegtuig. Die laatste werd geraakt en stortte neer, op een huis in de Van Bosschestraat. De piloot sprong eruit en werd later gevangen genomen. Als kind besefte je niet hoe erg dat allemaal was. De eerste jaren was er voor mij zelf ook niet veel aan de hand. Je speelde buiten en ging gewoon naar school. Pas het laatste jaar kon dat niet meer. Toen had je de bekende hongerwinter. ’
Hoe was dat, de hongerwinter?
‘Als je honger hebt, lust je veel. Schillensoep die we bij de gaarkeuken twee keer per week mochten halen, at je gewoon. Aardappelschillen gebruikten we ook als ruilmiddel. Bij boeren in Landsmeer, maar ook bij Dirk van den Broek, die toen een boerderij had op het land voorbij de Orteliusstraat, ruilden mijn zusje en ik dat voor melk. Later begon Dirk de eerste zelfbedieningswinkel van de nu bekende supermarktketen. Dirk had trouwens een hele knappe vrouw. Maar goed, mensen ruilden dus hun spullen bij de boeren voor eten. Kreeg je voor je mooie klok een zakje aardappelen bijvoorbeeld. Eten was belangrijker; zonder eten ga je dood. Aan brandstof was ook een tekort en er was geen elektriciteit. Om te koken moesten we fietsen. Met een fiets in huis wekten we elektriciteit op. In het begin was het nieuw en vochten mijn broers en zus en ik om wie dat mocht doen. Later om wie het moest doen. Bomen werden omgezaagd om met het hout vuur te maken om je eten en je huis een beetje op te warmen. Mensen hadden niet echt verstand van zagen, dus dat ging nog wel eens mis. Dan viel een boom de verkeerde kant op… Alle hout dat er was, werd opgebrand. Plinten, deuren, ook uit huizen van weggehaalde Joodse mensen. Op dat hout zat nog wel eens verf, dus echt gezond was het niet. Met mijn tweelingbroer liep ik wel eens helemaal naar Schiphol om hout te halen. We waren heel behendig in het losmaken van perkoenpalen. Alles ging op een karretje en dan weer terug naar de Orteliusstraat. Door al het teer erop, was het niet geschikt voor de kachel.’
Heeft u familieleden verloren in de oorlog?
‘Gelukkig niet. Maar wel een buurjongen. In de hongerwinter gingen veel kinderen op de boot naar Lemmen, in Friesland. Daar konden ze logeren en kregen ze te eten. Kickie ook, met zijn broers. Maar Kickie ging weer terug, omdat hij heimwee had. Hij lag in het vooronder van de boot toen die tegen een andere boot botste. Door de klap zaten hij en anderen vast; ze zijn verdronken. Z’n moeder zei nog dat ze blij was dat hij niet op de boot zat. Er was in die tijd geen telefoon, dus het bericht dat Kickie toch mee terug was gegaan op de boot was niet doorgekomen. Het geschreeuw van de moeder toen ze hoorde dat hij was verdronken, dat blijft je je leven bij.
En ja, de bevrijding ook. Dat was een feest. Mensen waren uitgehongerd, hadden geen goede kleren meer, maar waren zo blij. In 1940 marcheerden de Duitse soldaten vrolijk over de Hoofdweg, omdat ze Nederland hadden verslagen. In mei 1945 liepen ze daar ook, de andere kant op, nu zelf verslagen. Over diezelfde Hoofdweg kwamen ook de Canadezen, die ons hadden bevrijd, op de tanks langs. Mensen sprongen uitbundig op de wagens. Er werden sigaretten aan de bevrijdde Nederlanders uitgedeeld. Tegenwoordig doe je dat niet, sigaretten uitdelen, maar toen waren we uitbundig van blijdschap.’
